ZEYD B. SÂBİT

ZEYD B. SÂBİT



Zeyd b. Sâbit b. ed-Dahhâk b. Zeyd b.
Levzân b. Amr b. Abdi Avf (veya Abd b. Avf) b. Ganem b. Mâlik b.
en-Neccâr el-Ensârî el-Hazrecî.

Peygamber (s.a.s.)'in ashabının
ileri gelenlerinden biridir. Ensâr'dan, Hazrec kabilesinin bir kolu
olan Neccâroğulları'na mensuptur. Annesi, en-Nevâr bint Mâlik b.
Muâviye b. En-Neccâr'dır. Zeyd'in künyesi Ebû Hârice'dir, fakat, Ebû
Saîd ve Ebû Abdi'r-Rahmân olarak da çağrılıyordu (İbnü'l-Esîr,
Üsdü'l-Gâbe fı Ma'rifeti's-Sahâbe, II, 278,1970; İbn Abdi'l-Berr,
el-İstîâb fi Ma'rifeti'l-Ashâb, II, 537; el-Askalânî, el-İsâbe fı
Temyizi's-Sahâbe, III, 22).

Zeyd, hicretten yaklaşık onbir yıl
önce dünyaya gelmiştir. Babası Sabit, Buâs Günü öldürüldüğü vakit Zeyd,
henüz altı yaşlarında bir çocuktu. Resûlullah (s.a.s), Medine'ye
geldiği zaman Zeyd, hâlâ çürük sayılabilecek bir yaştaydı. Kaynaklar,
O'nun bu sırada onbir yaşlarında olduğunu bildirmektedir. Nitekim
Resûlullah (s.a.s), Bedir Savaşına katılmak isteyen birkaç genci,
yaşları küçük olduğu için geri çevirmişti ki, Zeyd de bu gençler
arasındaydı (İbnü'l-Esîr, a.g.e., II, 278; İbn Abdi'l-Berr, a.g.e., II,
537: el-Askalânî, a.g.e., III, 22).

Zeyd b. Sâbit, çok akıllı,
zekî ve hafızası güçlü bir sahâbî idi. O'nun bu meziyetini farkeden
Peygamber (s.a.s), Zeyd'ten İbranice ve Süryanice'yi öğrenmesini
istedi. Zira, Resûlullah (s.a.s)'a çeşitli yerlerden, bu dillerle
yazılmış mektuplar geliyor ve bunların okunup anlaşılması, gerektiğinde
cevap verilmesi icab ediyordu. Allah Resûlü, okuma yazma bilmediğinden,
bunları başkalarına okutmak durumunda kalıyordu. Halbuki, mektupların
içeriğini başkalarının öğrenmesini istemiyordu. Bunun üzerine Zeyd,
hemen işe koyularak çok kısa bir sürede, hem İbranice hem de Süryanice
okuma-yazmayı öğrendi. Bundan sonra Rasûlüllah'a gelen mektupları
kendisi okuyor, cevap gerekiyorsa yazıyordu. Bu arada asıl görevi olan
vahiy kâtipliğini de sürdürüyordu (İbn Sa'd, et-Tabakâtü'l-Kübrâ, II,
358; İbn Abdi'l-Berr, a.g.e., II, 538; İbnü'l-Esîr, a.g.e., II, 579).

Rivayete
göre yaşının küçük olması nedeniyle Zeyd, Bedir ve Uhud savaşlarına
katılmamıştır. Katıldığı ilk savaş Hendek savaşı olup, savaşa hazırlık
kabilinden, müslümanlar Medine'nin etrafında hendek kazarlarken Zeyd,
çıkan toprağı taşıma işinde yardım ediyordu. Resûlullah (s.a.s) O'nu bu
durumda görünce: "Ne kadar iyi bir çocuk" diyerek takdir ifadelerini
dile getirmiştir.

İbn Abdi'l-Berr, "el-İstîâb"da zikredip, sahih
kabul etmediği bir habere göre; Tebük seferinde, Benî Mâlik b.
en-Neccâr'ın bayrağını Umâre b. Hazm taşıyordu. Resûlullah, bayrağı
ondan alıp Zeyd b. Sâbit'e verdi. Bunun üzerine Umâre: "Ey Allah'ın
Resûlü! Hakkımda sana herhangi birşey mi ulaştı?" diye sorunca,
Resûlullah; "Hayır, lâkin Kur'ân'a öncelik vardır: Zeyd de Kur'ân'ı
senden daha çok ezberlemiştir" şeklinde cevap verdi (İbn Abdi'l-Berr,
a.g.e., II, 537; İbnü'l-Esîr, a.g.e., II, 278).

Zeyd b. Sâbit,
ashâbın en âlimlerinden biriydi. Sadece Kur'ân-ı Kerîm'i ezberlemekle
kalmamış, mirasla ilgili feraiz ilmini de çok iyi öğrenmişti. Öyle ki,
ashâb arasında bu ilmi O'ndan daha iyi bilen yoktu. Resûlullah (s.a.s),
ashâbına: "Feraizi en iyi bilen Zeyd'dir" diyordu. İmam Şâfiî de,
feraiz hususunda bu hadisle amel etmiştir (İbnü'l-Esîr, a.g.e., II,
279; el-Askalânî, a.g.e., III, 23).

Gerek Hz. Ömer, gerekse Hz.
Osman, Medine'den ayrıldıkları zaman Zeyd b. Sabit'i vekil
bırakırlardı. Hz. Osman, O'nu ziyade seviyordu. Zaten kendisi de Osman
taraftarıydı ve bu halife devrinde beytülmâla bakmakla
görevlendirilmişti. Yermük günü de ganimetleri taksim işini Zeyd
üstlenmişti (İbnü'l-Esîr, a.g.e., II, 279; İbn Abdi'l-Berr, a.g.e., II,
538; II, 538; el-Askalânî, a.g.e., III, 23).

Zeyd'in vefat
tarihi konusundaki rivayetler arasında tam bir mutabakat olmamasına
rağmen, büyük bir ihtimalle h. 45 yılında vefat etmiştir ve buna göre
tahminî yaşı da 54'tür.

Zeyd ten; ibn Ömer, Ebu Saîd, Ebu
Hüreyre, Enes, Sehl b. Huneyf ve Abdullah b. Yezîd el-Hutamî gibi
sahâbîler rivayette bulunmuşlardır. Tabiînden de; Saîd b. el-Müseyyeb,
Kasım b. Muhammed, Süleyman b. Yesâr, Ebân b. Osman, Büsr b. Said ve
Zeyd'in iki oğlu, Harice ile Süleyman ve başkaları rivayet etmişlerdir
(İbnü'l-Esîr, a.g.e., II, 279; el-Askalânî, a.g.e., III, 23; İbn
Abdi'l-Berr, a.g.e., II, 540; İbn Sa'd a.g.e., II, 360).