90-
Riba'nın lûgat anlamı ziyade demektir. Din deyiminde, alış-verişlerde
bir karşılık olmaksızın akidler arasında ziyade bir mikdarı şart
koymaktır. On dirhem gümüşü, on bir dirhem gümüş karşılığında satmak
gibi.
91- Riba, tartı ile satılan altın ve gümüş gibi mallarla
ölçekle satılan buğday, arpa, hurma, tuz, kuru üzüm gibi şeylerin
alış-verişinde olur.
(Malikîlere göre riba, yalnız altın ile
gümüşte ve geçim sağlanan erzakta olur. Şafîlere göre de, yalnız altın
ve gümüşle, yiyecek sayılan şeylerde olur.)
92- Riba, iki nevidir: Riba-i Fazl ve Riba-i Nesîe.
Riba-i Fazl, tartılan veya ölçülen bir cins eşyanın kendi cinsi
karşılığında peşin olarak ziyadesi ile satılması şeklinde olur. Onun
için altın, gümüş, bakır, buğday, arpa ve tuz gibi bir madde, kendi
cinsi ile hemen değiştirilecek olsa, mikdarları birbirine eşit olması
gerekir. Birinin mikdarı biraz fazla olunca, bu bir riba olmuş olur. Bu
fazlalık haramdır. Allah yanında cezası pek büyüktür. Aynı cinsten olan
bu iki kısım eşyadan biri, sanat ve kıymet bakımından veya bir
diğerinden iyi olma bakımından farklı olsalar bile, yine riba olur.
Altın ile gümüş, sanat bakımından veya darb edilmiş para haline
geçmekle tartıya bağlı olmaktan çıkmazlar. Ağırlıkları ile işlem
görürler. Çünkü bunların tartıya bağlı olmaları dinin bir hükmüdür.
Misal: On gram altın, yine on gram altın karşılığında peşin olarak
satılır. On bir gram karşılığında satılamaz. Bu bir gram fazlalık riba
olur.
Yine, on kile buğday, on kile buğday karşılığında peşin
olarak satılabilir. Fakat dokuz veya on bir kile karşılığında
satılamaz. Ziyade olan mikdar ribadır.
93- Riba-i Fazl'den
kurtulmak için, bir cinsten olan riba ile ilgili mallardan her birini
ya tamamen veya kısmen kendi cinslerinden başkası ile değiştirmelidir.
Misal: On gram altın, yüz gram gümüş karşılığında ve on kile buğday, on
beş kile arpa karşığında peşin olarak satılmalıdır. Yine on gram altın,
dokuz gram altın ile bir mikdar gümüş ağırlığı karşılığında veya on
kile buğday, beş kile buğday ile sekiz kile arpa karşılığında peşin
olarak değiştirilebilir.
94- Riba-i Nesîe'ye gelince: Bu da
tartılan ve ölçülen şeyleri, birbiri karşılığında veresiye olarak
değiştirmektir. Mikdarları eşit olsa bile, haramdır.
Örnek: On
gram gümüş, bu ağırlıktaki gümüş para karşılığında veresiye olarak
satılamaz. Çünkü bunların cinsleri ve mikdarları birdir. Biri peşin,
diğeri veresiyedir. Bu şekilde aralarında bir fark vardır. Onun için bu
bir riba işlemidir ve günahtır.
Yine, eldeki bir kile buğday ile
sonradan harman zamanında verilecek bir kile buğday satın alınamaz.
Bunlar iyi veya düşük cins olma bakımından farklı olsalar da yine
ribadır. Çünkü cinsleri ve mikdarları aynıdır. Böyle olmakla beraber
biri peşin, diğeri veresiyedir. Veresiye ise, peşine karşılık olamaz.
Arada bir fazlalık bulunmuş olur.
95- Tartıya bağlı olan şeyler,
cinsleri değişik olsa da, birbirleri ile veresiye olarak
değiştirilemezler. Şu kadar kilo demir karşılığında, o kadar kilo bakır
veresiye olarak satılamaz. Çünkü bunlar ağırlığa bağlı olmak bakımından
birdirler.
Yine, şu kadar kile buğday o kadar kile arpa
karşılığında veya tuz karşılığında veresiye olarak satılamaz. Çünkü
bunlar ölçeğe bağlıdır. Bu esastan yalnız nakid para müstesnadır. Şöyle
ki:
Nakid paralar karşılığında, nakid cinsinden olmayan tartılır
ve ölçülür şeyler peşin olarak alınabileceği gibi, veresiye olarak da
alınabilir. Çünkü alış-veriş için buna ihtiyaç vardır.
Konu: RİBANIN (FAİZİN) MAHİYETİ VE NEVİLERİ 
Perş. Kas. 05, 2009 11:12 pm